DNI CHLEBA w naszej szkole

29 XI - 1 XII  2010r.

 Ich celem jest:

                  -przedstawienie historii oraz wartości odżywczych chleba

- ukazanie trudu pracy przy wytwarzaniu chleba

- budzenie szacunku dla chleba

HISTORIA CHLEBA

             Przepis na chleb można znaleźć w Biblii: „weź sobie pszenicy i jęczmienia, bobu i soczewicy, prosa i orkiszu: włóż je do tego samego naczynia i przygotuj sobie z tego chleb „. ( Ezechiel, IV, 9 ). Już pierwsze istoty człowiekowate – australopiteki żywiły się ziarnem dzikich zbóż, które zjadały bez żadnej obróbki. Homo habilis (człowiek zręczny), żyjący około dwa miliony lat temu na obszarze dzisiejszej Tanzanii, rozgniatał ziarna zbóż kamieniami i gotował coś w rodzaju zupy. Około 8 tysięcy lat p.n.e., po zakończeniu ostatniej epoki lodowcowej, ludzkość wkroczyła w nowy etap rozwoju: na Bliskim Wschodzie zaczęło rozwijać się rolnictwo. Neolit, czyli młodsza epoka kamienna (8 tys. – 3 tys. p.n.e.), jest więc okresem przechodzenia dużych grup ludności z koczowniczego  na osiadły tryb życia oraz szybkiego rozwoju techniki. Ludność zajęła się rolnictwem. Rozwój rolnictwa nad bliskowschodnimi rzekami rozpoczął się od opanowania uprawy występujących tam dziko traw, które nadawały się do odżywiania, gdyż zawierały duże ilości węglowodanów. Pierwszymi roślinami uprawianymi stały się pszenica, jęczmień, proso i owies, w Azji był jeszcze ryż, a w Nowym Świecie kukurydza.

           Jednym z najstarszych sposobów przygotowania potraw ze zbóż przy pomocy ognia było prażenie. Niszczyło ono twardą niestrawną plewę wokół ziarna., Dzięki temu procesowi ziarno nabierało też słodkawego smaku. Prażone ziarno łatwo było rozetrzeć. Rozgniecione, czy rozkruszone było już grubą mąką (śrutą), z której sporządzano różne bryje zbożowe, gnieciono i pieczono placki. Taką potrawą była „maza"; nie pieczone ciasto z mąki ugniecionej z oliwą i winem – codzienny posiłek starożytnych Greków, czy „cremor" – powszechny wśród ludności Cesarstwa Rzymskiego. Pozostałościami tych archaicznych posiłków są różnorakie przaśne i zakwaszane polewki zbożowe charakterystyczne dla kuchni słowiańskiej.

           Chleb zaczęto wypiekać w młodszej epoce kamienia, około 12 tysięcy lat temu . Z ziarna pokruszonego na grubą śrutę, zarobionego wodą ugniatano ciasto w formie placków (podpłomyków), kładziono na rozgrzane kamienie i przykrywano gorącym popiołem. Placki te można uznać za pierwsze zbożowe pieczywo.

Kto i kiedy upiekł pierwszy chleb – nie wiadomo. Starożytni z wypiekania chleba uczynili sztukę. Egipcjanie odkryli drożdże i wynaleźli piec chlebowy. Grecy wypiekali ponad 70 gatunków pieczywa. W Rzymie, gdzie w I w p.n.e. istniało 300 piekarń, wynaleziono młyn wodny i udoskonalono piece chlebowe. Słowianie nauczyli się wypieku chleba od Gotów, którzy piekli chleb na liściu chrzanu lub kapusty. W średniowiecznej Polsce uprawiano różne zboża: żyto, proso, owies, jęczmień, pszenicę. Ziemię pod uprawę orano radłami lub pługami. Dojrzałe zboża ścinano sierpami. Do rozcierania ziaren na mąkę służyły żarna.  Do przygotowania ciasta służyła dzieża, a do wypieku chleba piec. Od XII wieku w różnych częściach Polski zaczęły upowszechniać się młyny i zaczęło rozwijać się rzemiosło piekarskie. Najstarszy cech piekarzy założono w 1260roku w Krakowie na mocy przywileju księcia Bolesława Wstydliwego.

           Chleb otaczano w Polsce od niepamiętnych czasów niemal religijną czcią i szacunkiem. Gdy przypadkiem upadł na ziemię, podnoszono go i przepraszając całowano. Przed pokrojeniem chleba wykonywano nad nim znak krzyża. Początkowo chlebem nie można było karmić zwierząt. Kromkę chleba dawano przy rozstaniu jako znak błogosławieństwa na drogę i zapowiedź szczęśliwego powrotu. Kromkę chleba wkłada się do wielkanocnego koszyka. Chlebem i solą witało się i wita dostojnych i miłych gości, nowożeńców na progu ich mieszkania. Chlebem częstuje się ubogich, skrzywdzonych, żebrzących.

CO TO JEST PIECZYWO?

Pieczywo – wyroby wypiekane z mąki, wody i soli w połączeniu z różnymi dodatkami. Stanowi jeden z podstawowych składników codziennej diety człowieka. Inne surowce wchodzące w skład pieczywa to mleko, środki spulchniające (zakwas, drożdże, proszek do pieczenia), cukier oraz dodatki zależne od rodzaju pieczywa, np. substancje zapachowo-smakowe, przyprawy ziołowe, mak, sezam, dynia, słonecznik, soja i suszone śliwki.

SKŁAD PIECZYWA

Dojrzałe ziarna zbóż, z których wypieka się pieczywo zawierają następujące składniki chemiczne:

• węglowodany z przewagą skrobi (53–69% suchej masy)
• białka (około 10% suchej masy)
• aminokwasy, w tym egzogenne tj. lizyna, treonina, metionina, izoleucyna i tryptofan
• tłuszcze zazwyczaj w postaci glicerydów nienasyconych kwasów tłuszczowych (1,4% w pszenżycie do 4,8% w owsie i kukurydzy)
• błonnik (włókna roślinne)
• duże ilości potasu, fosforu i magnezu
• małe ilości wapnia i sodu
• znaczne ilości witamin z grupy B oraz witaminy A w postaci prowitaminy
• brak witaminy D

WARTOŚĆ ODŻYWCZA I ENERGETYCZNA

 Pod względem wartości odżywczej najzdrowsze jest pieczywo razowe – wypiekane z mąki razowej pszennej lub żytniej, która zawiera więcej witamin  i soli mineralnych oraz błonnik – obecny w zewnętrznej osłonce ziaren i niezbędny do prawidłowego funkcjonowania jelit. Pieczywo białe posiada niewielką wartość odżywczą, a przy tym z reguły charakteryzuje się większą ilością kilokalorii, np. grahamki 258 kcal/100 gramów, kajzerki 296 kcal/100 g, rogaliki maślane 326 kcal/100 g, a bułeczki do hot dogów 340 kcal/100 g. W przypadku chleba: żytni pełnoziarnisty 237 kcal/100 g, pumpernikiel 252 kcal/100 g, pszenny 249 kcal/100 g, bagietki 283 kcal/100 g, a bułka wrocławska 293 kcal/100 g. Dietetycy zalecają spożywanie różnych rodzajów pieczywa, tak aby dostarczyć do organizmu dużo różnorodnych składników odżywczych oraz błonnik. Pieczywo z dodatkiem pełnych nasion roślin oleistych: słonecznika, dyni, sezamu, lnu, soi, maku, kukurydzy oraz przyprawy kminku stanowi dodatkowe źródło witamin, soli mineralnych oraz nienasyconych kwasów tłuszczowych. Małym dzieciom i osobom nie tolerującym chleba razowego poleca się chleb graham i bułki grahamki (z mąki pszennej z pełnego przemiału), które są delikatniejsze w smaku. Natomiast nie jest wskazane podawane dzieciom chleba, który zawiera polepszacze, konserwanty, środki antypleśniowe oraz pieczywa o przedłożonej trwałości, np. chleb tostowy.

RODZAJE PIECZYWA

    Pieczywo pszenne (wypiekane z jaśniejszej lub ciemniejszej mąki pszennej)

• zwykłe: chleb pszenny, chleb pszenny lekki, bułki, chleb razowy, chleb graham, grahamki, bagietki francuskie
• wyborowe (zawiera tłuszcz, cukier i masę jajeczną), np. kajzerki, rogale, bułeczki do hot dogów, chleb tostowy, bułka wrocławska
• półcukiernicze: chałka, bułki maślane, rogale maślane

Pieczywo żytnie (wypiekane z mąki żytniej jasnej lub ciemnej na zakwasie z niewielką ilością drożdży piekarniczych prasowanych, może zawierać maksymalnie 15% mąki pszennej): chleb żytni (lekki, jasny mleczny, razowy, pełnoziarnisty, staropolski, razowy na miodzie, razowy z soją  i słonecznikiem), turystyczny, pumpernikiel

Pieczywo mieszane (wypieki pszenno-żytnie produkowane na drożdżach, ewentualnie na drożdżach z dodatkiem zakwasu oraz wypieki żytnio-pszenne produkowane na zakwasie, ewentualnie z dodatkiem drożdży), np. chleb wiejski, kaszubski, krakowski, oliwski, mleczny, praski, baltonowski, chrupki, słonecznikowy, z soją

PRZECHOWYWANIE I CZERSTWIENIE

Z punktu widzenia szybkości procesów czerstwienia istotna jest temperatura przechowywania. Zahamowanie czerstwienia jest możliwe poprzez zamrożenie i przechowywanie w temp. –18 °C. Należy unikać przechowywania pieczywa w chłodziarkach. Pieczywo pakowane w folię lub papier polietylenowy jest dłużej świeże, utrzymuje dobry wygląd, zapach i smak.

       Większość z nas prosi codziennie Stwórcę „chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj...". Słowa te są wyrazem naszej troski o to, żeby nam nie zabrakło chleba, żebyśmy nigdy nie byli głodni.

       Mimo, że chleb jemy codziennie, nigdy się nam nie przeje, nie znudzi,  bo jak mówi przysłowie „bez chleba żyć się nie da". Chleb jest symbolem sytości i dostatku w każdym domu, pod każdą szerokością geograficzną. Był, w różnych formach, pokarmem człowieka od początku jego dziejów.

      Na przestrzeni wieków zmieniały się dodatki i proces produkcji, ale podstawowym składnikiem zawsze pozostawała mąka.

Gdy patrzę na chleb

Widzę w nim kłosy pochylone znacząco

Ciężkie od ziarna,

Kłaniające się Bogu w podzięce

Za swój żywot.

      Czy wkładając do ust kolejne kęsy chleba zastanawiamy się, ilu ludzi musiało ciężko pracować, ile spłynęło potu, aby świeży i  pachnący bochenek mógł trafić na nasz stół? Czy potrafimy poszanować ludzką pracę i chleb?

Ileż to pracy i modlitwy

W uprawę roli

Włożyć trzeba,

Żeby mieć na stole

Na białym obrusie

Świeży bochen chleba.

     Produkcja chleba wiąże się z rocznym cyklem zajęć rolniczych, trudem zmagania się z naturą na drodze od ziarna rzuconego w ziemię do kromki chleba na stole.

     Cząstkę swojej pracy do każdego bochenka chleba oprócz rolnika dodają również młynarz i piekarz.

Chleba chcę, lecz wiedzieć mi się godzi

Z czego też ten chleb się rodzi.

Naprzód siew, rolnik orze ziemię czarną

I pod skibę rzuca ziarno.

Ziarno w lot zakiełkuje w ziemi łonie

I kłos buja na zagonie.

Gdy już cel osiągnięty gospodarza,

Zboże wiozą do młynarza.

Każde źdźbło za obrotem kół kamienia

W białą mąkę się zamienia.

To już kres, z młyna piekarz mąkę bierze

I na zacier rzuca w dzieże.

I co tchu w piec ogromny wkłada ciasto

By chleb miały wieś i miasto.

I chleb wnet gotowy jest.

Patrzcie, ilu rąk potrzeba, aby mieć kawałek chleba.

          Nie każdy zna i rozumie trud rolnika. Nie każdy umie z miłością patrzeć na falujące łany, nie rozróżnia żyta od pszenicy. Nie każdego boli serce, gdy widzi chleb w koszach na śmieci, rozdeptany na korytarzu szkolnym, lub sam ten chleb niszczy i poniewiera. A przecież miarą ludzkiej kultury jest szacunek dla chleba. Polska zawsze z tego szacunku słynęła. Poeta Cyprian Kamil Norwid będąc na obczyźnie pisał w wierszu:

„ Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba

podnoszą z ziemi przez uszanowanie dla darów nieba

tęskno mi, Panie..."

Zastanów się, czy słowa, które za chwilę usłyszysz, nie dotyczą właśnie ciebie:

Nie orałeś, nie siałeś,

Nie drżałeś – czy wschodzi,

Czy go słońce spali,

czy deszcz nie zaszkodzi,

czy wiatr zboża wątłego

do reszty nie ugnie.

Nie troskałeś się o nie,

nie patrzyłeś dumnie,

jak na dłoni spękanej

świeciło się złotem.

Nie żąłeś, nie wiązałeś

Tuż przed burzą w snopy.(...)

Ty kupiłeś go w sklepie

Pachnący i ciepły.

Niech ci przebaczy – czerstwy,

Rzucony na śmietnik.

       Nim wyrzucisz chleb, zastanów się, ilu twoich rówieśników z powodu biedy nie jadło dzisiaj śniadania, może lepiej podzielić się swoją kanapką, niż ją zmarnować? Traktujmy z szacunkiem każdą okruszynę, bo od szacunku dla naszego chleba powszedniego już tylko krok do szacunku dla najbliższych, kraju rodzinnego i otaczającego świata. Bądźmy dobrzy i umiejmy dzielić się chlebem i radością ze wszystkimi, bo jak pięknie powiedział Adam Chmielowski, czyli święty brat Albert:

„Trzeba być dobrym jak chleb,

Powinno się być jak chleb

Który dla wszystkich leży na stole,

Z którego każdy może kęs dla siebie ukroić

I nakarmić się, jeśli jest głodny."

       Zapraszamy do oglądania wystawki edukacyjnej, a w środę – 1 XII na zakupy do kramiku z kanapkami.

DNI CHLEBA przygotowały klasy II b, III c i I b z wychowawczyniami

Grażyną Kośnik, Alicją Gac, Aliną Bijak przy udziale rodziców.